قیمت کاغذ نشر در ایران طی پنج سال اخیر با رشدی چشمگیر و نگران‌کننده همراه بوده و از محدوده ۲۵۵ هزار تومان به ۱٫۶ میلیون تومان در تابستان ۱۴۰۴ رسیده است. این افزایش بی‌سابقه، نه‌تنها صنعت نشر، بلکه کل زنجیره تولید کتاب و مصرف فرهنگی خانوار ایرانی را تحت تأثیر قرار داده است.
رکورد تازه در بازار کاغذ تحریر
در هفته دوم تیرماه ۱۴۰۴، قیمت هر بند کاغذ تحریر ۷۰×۱۰۰ گرمی به ۱٫۶ میلیون تومان رسید؛ افزایشی ۵۰ هزار تومانی تنها در یک هفته. این رکورد در شرایطی رقم خورده که ناشران با کاهش تیراژ، کتاب‌فروشان با افت فروش و خانوارها با حذف کتاب از سبد فرهنگی مواجه هستند. چاپخانه‌ها نیز با سفارش‌های کوچک و پراکنده، بهره‌وری خود را از دست داده‌اند.
مسیر ۵ ساله قیمت کاغذ نشر
تحلیل داده‌های بازار نشان می‌دهد که قیمت کاغذ تحریر از بهار ۱۳۹۹ تا تیر ۱۴۰۴ بیش از پنج برابر شده است. در سال ۱۳۹۹، هر بند کاغذ در محدوده ۲۵۵ تا ۳۱۰ هزار تومان معامله می‌شد؛ اما در خرداد ۱۴۰۱ به ۹۴۰ هزار تومان رسید، اسفند ۱۴۰۲ به ۱٫۳ میلیون و تیر ۱۴۰۴ به اوج ۱٫۶ میلیون تومان نزدیک شد. به‌طور خاص، سال‌های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ شیب افزایشی شدیدی را ثبت کرده‌اند.
دلایل افزایش قیمت کاغذ نشر
افزایش قیمت کاغذ ناشی از عوامل مختلفی است:
وابستگی وارداتی بالا: بیش از ۷۰٪ نیاز بازار از خارج کشور تأمین می‌شود.
حذف ارز ترجیحی و نیمایی: حذف تدریجی یارانه‌های وارداتی در سال ۱۴۰۳، شوک جدیدی به قیمت وارد کرد.
افزایش قیمت جهانی پالپ: رشد ۲۰ تا ۲۵ درصدی قیمت خمیرکاغذ، اثر مستقیم بر بهای تمام‌شده کاغذ گذاشته است.
سوداگران بازار: رفتار دلالی و احتکار در زمان‌های بحران، به افزایش کاذب قیمت دامن زده است.
چالش‌های تولید داخلی
اگرچه کارخانه چوب و کاغذ مازندران از ۴ هزار تن به ۱۲۰ هزار تن ظرفیت رسیده و قرارداد ۳۵ هزار تنی با آموزش‌وپرورش دارد، اما همچنان کمتر از نیمی از نیاز نشر را تأمین می‌کند. مشکلات تأمین چوب، هزینه بالای انرژی و نبود ثبات ارزی از جمله موانع جدی در مسیر خودکفایی هستند.
اثرات گرانی بر بازار کتاب
در سال ۱۴۰۳ شمارگان کتاب‌های کمک‌درسی ۲۷٪ کاهش یافت و تیراژ کتاب‌های ادبی به کمتر از ۶۱۰ نسخه رسید. هم‌زمان، قیمت کتاب کودک با رشد ۴۳ درصدی به ۱۰۶ هزار تومان رسید. ناشران برای بقا به چاپ دیجیتال و تیراژ پایین روی آورده‌اند، درحالی‌که خانوارها به سمت نسخه‌های الکترونیکی و دست دوم گرایش یافته‌اند.
سه سناریو برای آینده قیمت کاغذ نشر
۱. سناریوی خوش‌بینانه: تثبیت نرخ ارز و رشد تولید داخلی می‌تواند قیمت کاغذ را به ۱٫۳ تا ۱٫۴ میلیون کاهش دهد.
۲. سناریوی میانه: ثبات سیاست‌ها اما بدون تحول، قیمت را در بازه ۱٫۵ تا ۱٫۷ میلیون حفظ خواهد کرد.
3. سناریوی بدبینانه: جهش ارزی یا جهانی، قیمت کاغذ را به بالای ۲ میلیون تومان می‌رساند و نسخه چاپی از دسترس طبقه متوسط خارج می‌شود.
راهکارهای مدیریت بحران کاغذ نشر
تنوع‌بخشی به منابع واردات
بازنگری در مدل یارانه‌ها با تمرکز بر مصرف‌کننده نهایی
حمایت مالیاتی و تضمین خرید برای تولید داخل
توسعه نشر دیجیتال با بسترهای قانونی مناسب
انتشار شفاف و هفتگی قیمت‌ها برای مقابله با سوداگری
نتیجه‌گیری
قیمت کاغذ نشر طی پنج سال گذشته، بیش از پنج برابر شده است و این روند صعودی همچنان ادامه دارد. این تورم ساختاری، صنعت نشر و دسترسی عمومی به کتاب را در معرض تهدیدی جدی قرار داده است. تصمیم‌گیری امروز درباره سیاست‌های ارزی، تولید داخلی و یارانه‌ای، سرنوشت بازار کتاب در سال‌های آینده را تعیین خواهد کرد. تنها با مشارکت بخش خصوصی، شفافیت اطلاعاتی و عزم واقعی برای اصلاح ساختار، می‌توان از فروپاشی اکوسیستم نشر جلوگیری کرد.
سوالات متداول درباره قیمت کاغذ نشر
1. چرا قیمت کاغذ نشر در ایران افزایش یافته است؟
وابستگی بالا به واردات، حذف ارز ترجیحی، رشد جهانی قیمت پالپ و سوداگری در بازار از دلایل اصلی این افزایش هستند.
2. تولید داخل چقدر از نیاز بازار را پوشش می‌دهد؟
کارخانه‌های داخلی حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد نیاز را پوشش می‌دهند و هنوز بخش عمده‌ای وارداتی است.
3. آیا قیمت کتاب هم به‌تناسب کاغذ گران شده؟
بله، قیمت کتاب کودک در سال ۱۴۰۳ رشد ۴۳ درصدی داشت و بسیاری از ناشران شمارگان خود را کاهش داده‌اند.
سی‌ودومین نمایشگاه چاپ؛ فرصتی برای رونق صنعت بسته‌بندی و تبادل فناوری
افزودن دیدگاه