کاهش تولید کاغذ، چالشی ملی برای صنعت نشر
کاهش تولید کاغذ به یکی از بحران‌های جدی صنعت نشر کشور تبدیل شده است. در حالی که سال‌هاست موضوع خودکفایی در تولید کاغذ مطرح می‌شود، امروز شاهد تعطیلی کارخانه‌های فعال، کاهش ظرفیت تولید داخلی و افزایش وابستگی به واردات هستیم. این مسأله تنها یک موضوع اقتصادی یا سیاسی نیست، بلکه به‌طور مستقیم بر فرهنگ، آموزش و آینده صنعت چاپ و نشر کشور اثر می‌گذارد.
اهداف فرهنگی دولت سیزدهم در حوزه تولید کاغذ
در آغاز دولت سیزدهم، یکی از برنامه‌های کلان فرهنگی، فعال‌سازی کارخانه‌های تولید کاغذ بود. این برنامه با هدف تأمین نیاز ناشران، تهیه کاغذ کتابهای درسی و حتی صادرات کاغذ ایرانی آغاز شد. هرچند آمارهایی از رشد تولید و کاهش وابستگی اعلام شد، اما فقدان اطلاعات شفاف و قابل بررسی باعث شده تا این ادعاها همچنان جای سوال داشته باشند.
ابهام در سیاست‌های فرهنگی دولت چهاردهم
با روی کار آمدن دولت چهاردهم، رویکرد مشخصی نسبت به تولید داخلی کاغذ دیده نمی‌شود. در حالی که واردات کاغذ تسهیل شده است، برخی از چاپخانه‌داران از کیفیت پایین کاغذ ایرانی گلایه دارند و آن را عاملی برای آسیب به تجهیزات و افزایش هزینه‌ها می‌دانند.
تشکیل کارگروه کاغذ برای احیای تولید داخلی
اواخر اسفند ۱۴۰۳، کارگروه کاغذ توسط مجمع ناشران انقلاب اسلامی با دو هدف اصلی تشکیل شد: پیگیری استمرار تولید داخلی کاغذ و تدوین راهکارهایی برای تأمین کوتاه‌مدت و میان‌مدت نیاز ناشران. اما توقف فعالیت برخی کارخانه‌ها به‌دلیل کاهش سفارش‌ها و مشکلات کیفی، چالش‌های جدی ایجاد کرده است.
مافیای واردات کاغذ؛ مانع اصلی خودکفایی
به گفته علی‌اکبر تورانیان، عضو هیات مدیره مجمع ناشران انقلاب اسلامی، منافع برخی از گروه‌ها در واردات کاغذ نهفته است. به همین دلیل، اجازه نمی‌دهند روند تولید داخلی تثبیت شود. این شرایط باعث شده تا علی‌رغم وجود کارخانه‌های مجهز، مانند زاگرس و مازندران، ظرفیت آنها بلااستفاده بماند.
ظرفیت‌های بالقوه تولید کاغذ در کشور
کارخانه کاغذ زاگرس با توان تولید سالانه ۸۰ هزار تن کاغذ، نمونه‌ای از ظرفیت‌های قابل توجه در کشور است. این کارخانه می‌تواند با استفاده از آخال، کاغذ باکیفیت تولید کند. از سوی دیگر، کارخانه مازندران نیز سال گذشته موفق به تأمین ۴۵ هزار تن کاغذ برای وزارت آموزش و پرورش شد. با این حال، عدم حمایت و سفارش، روند فعالیت آن را متوقف کرده است.
هزینه خودکفایی یا سرمایه‌گذاری بلندمدت؟
برخی ادعا می‌کنند که هزینه تولید داخلی بالاتر از واردات است، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که تفاوت قیمت چندان زیاد نیست. از منظر اقتصادی و فرهنگی، خودکفایی در حوزه‌ای حیاتی مانند کاغذ، به‌مراتب ارزشمندتر از وابستگی به واردات است؛ به‌ویژه در شرایط تحریمی.
تأثیر تولید داخلی بر ثبات قیمت کاغذ
وجود تولید داخلی باعث کاهش عطش بازار و ثبات قیمت کاغذ می‌شود. با توقف تولید داخلی، بازار بار دیگر دچار تلاطم شده و قیمت‌ها به‌صورت کنترل‌نشده افزایش می‌یابد. این روند موجب کاهش توان تولید ناشران و کاهش آثار فرهنگی در بازار خواهد شد.
ضعف در فرهنگ مصرف کاغذ؛ معضلی پنهان
یکی دیگر از مشکلات اصلی، نبود فرهنگ‌سازی در مصرف کاغذ است. در حالی که در کشورهای توسعه‌یافته کاغذ کتاب‌ها بر اساس نوع و عمر آنها انتخاب می‌شود، در ایران همه کتاب‌ها با کاغذ درجه یک چاپ می‌شوند. این موضوع نه تنها اقتصادی نیست بلکه فشار مضاعفی به بازار کاغذ وارد می‌کند.
نتیجه‌گیری: لزوم بازنگری در سیاست‌های تولید و مصرف کاغذ
کاهش تولید کاغذ زنگ خطری جدی برای صنعت نشر کشور است. حمایت از تولید داخلی، تقویت فرهنگ مصرف، مبارزه با مافیای واردات و شفاف‌سازی سیاست‌های فرهنگی می‌تواند گامی مؤثر برای رسیدن به خودکفایی باشد. بی‌توجهی به این موارد، ما را هرچه بیشتر به واردات وابسته کرده و صنعت نشر را دچار رکود خواهد کرد.
سوالات متداول
۱. آیا ایران توان تولید کامل کاغذ مورد نیاز خود را دارد؟
بله، کارخانه‌هایی مانند مازندران و زاگرس ظرفیت بالایی برای تولید کاغذ دارند، اما نیاز به حمایت و سفارش‌گذاری مستمر دارند.
۲. آیا کیفیت کاغذ ایرانی قابل قبول است؟
کاغذ ایرانی پیشرفت کرده، هرچند مشکلاتی وجود دارد، اما برای کتابهای درسی و دانشگاهی کاملاً مناسب است.
۳. چرا تولید کاغذ کاهش یافته است؟
نبود سفارش، عدم حمایت دولتی، فشار مافیای واردات و مشکلات تأمین مواد اولیه از جمله عوامل اصلی هستند.
۴. آیا خودکفایی در کاغذ به صرفه است؟
بله، در بلندمدت خودکفایی باعث ثبات قیمت، استقلال اقتصادی و کاهش آسیب‌پذیری در برابر تحریم‌ها می‌شود.
۵. چه راهکاری برای بهبود مصرف کاغذ وجود دارد؟
فرهنگ‌سازی برای استفاده از کاغذ متناسب با نوع کتاب و هدف چاپ، می‌تواند به مصرف بهینه کمک کند.
اطلاعات کاغذ و مقوا از کارخانه تا چاپخانه؛ زنجیره‌ای که می‌توانید در سایت کاغذ شهر دنبال کنید:
واردات چوب از بندرانزلی به صنایع چوب و کاغذ مازندران آغاز شد
قیمت‌گذاری صنعت چاپ؛ ضرورتی بر پایه داده‌های واقعی و متغیرهای صنعتی
افزودن دیدگاه