در شرایطی که بزرگترین کارخانه خمیر کاغذ در برزیل راه‌اندازی شده و به توسعه خطوط تولید کاغذ خود ادامه می‌دهد، کشور ما ایران هنوز حتی نتوانسته در تأمین مواد اولیه خمیر کاغذ قدم مؤثری بردارد. این موضوع زنگ خطر بزرگی برای صنعت سلولزی کشور است؛ صنعتی که به واردات مواد خام وابسته است و هنوز از ظرفیت بالقوه خود بهره نمی‌برد.
اهمیت خمیر کاغذ در زنجیره تولید کاغذ
خمیر کاغذ یکی از اجزای اصلی و استراتژیک در تولید انواع کاغذ (چاپ و تحریر، کاغذ بهداشتی، کارتن و بسته‌بندی) است. اگر کشور نتواند این ماده اولیه را تولید کند، مجبور به واردات خواهد بود، چیزی که هزینه‌ها را افزایش می‌دهد و دانش فنی داخلی را تضعیف می‌کند.
وابستگی به واردات
ایران برای تأمین خمیر کاغذ و مواد شیمیایی مرتبط به کشورهای خارجی مانند روسیه و بلاروس وابسته است. در یکی از گزارش‌ها آمده است که حتی کارخانه‌های داخلی قادر به تولید «الیاف بلند» مورد نیاز تولید خمیر نیستند. همچنین واردات خمیر کاغذ در ماه اول سال جاری (۱۲،۰۰۰ تن) نشان‌دهندهٔ شدت وابستگی به بیگانه است.
مقایسه ایران و برزیل: چرا برزیل موفق شده؟
سرمایه‌گذاری بزرگ و زیرساخت مناسب: برزیل به دلیل منابع جنگلی، سرمایه‌گذاری کلان و سیاست‌گذاری درست، توانسته بزرگترین کارخانه خمیر کاغذ را به راه اندازد.
رشد تکنولوژی و تولید داخلی: توسعه ماشین‌آلات و فرآیندهای بومی باعث شده خودکفایی و صادرات ممکن شود.
حمایت دولتی و ثبات سیاست گذاری: برزیل با پشتیبانی ساختاری در بخش صنعت سلولزی توانسته مزیت رقابتی بسازد.
ایران اما با موانع متعددی روبه‌روست؛ از نبود تأمین پایدار مواد اولیه تا کمبود تکنولوژی بومی و سیاست‌های پراکنده.
چالش‌ها و موانع پیش‌روی ایران
عدم سرمایه‌گذاری در تأمین منابع اولیه: کشور ما هنوز در زمینه آماده‌سازی منابع جنگلی، کشت چوب انرژی‌زا یا استفاده از باگاس (باقیمانده نیشکر) عملکرد موثری نداشته است.
فقر فناوری محلی در فرآوری خمیر پیشرفته: تولید خمیر با کیفیت بالا، خصوصاً الیاف بلند، نیاز به تکنولوژی پیشرفته دارد که در داخل کشور به میزان کافی وجود ندارد.
وابستگی شدید به واردات مواد شیمیایی و خمیر خام: این وابستگی، صنعت را آسیب‌پذیر به تغییرات قیمت جهانی کرده است.
نبود سیاست و استراتژی بلندمدت: تغییرات مدیریتی، اولویت‌های متغیر و نبود ثبات در حمایت از صنعت سلولزی، مانع پیشرفت است.
موانع زیست‌محیطی و تأمین چوب: کمبود منابع جنگلی، فشار به جنگل‌ها و هزینه تأمین چوب مناسب برای تولید خمیر، دغدغه بزرگ است.
راهکارهای پیشنهادی
سرمایه‌گذاری در تأمین مواد اولیه داخلی
با کاشت درختان مناسب برای صنعت کاغذ، استفاده از باگاس و پسماندهای کشاورزی، می‌توان بخشی از نیاز خمیر را در داخل تأمین کرد.
تمرکز بر تحقیق و توسعه فناوری داخلی
حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در طراحی خطوط خمیر کاغذ پیشرفته می‌تواند وابستگی وارداتی را کاهش دهد.
تشویق به مشارکت عمومی-خصوصی
دولت با ارائه مشوق‌های مالی، تضمین خرید و یارانه می‌تواند سرمایه‌گذاران را جذب کند.
استفاده مؤثر از ظرفیت بازیافت کاغذ مصرف‌شده
بخشی از مواد اولیه برای خمیر را می‌توان از بازیافت تأمین کرد و فشار بر منابع طبیعی کاسته شود.
تدوین برنامه استراتژیک بلندمدت
برنامه‌ریزی با افق ۱۰ تا ۲۰ ساله برای صنعت سلولزی و خمیر کاغذ ضروری است.
سوالات متداول
سؤال ۱: آیا واقعاً ایران بزرگترین کارخانه خمیر کاغذ را ندارد؟
خیر، در حال حاضر ایران فاقد واحدی با ظرفیت و فناوری در سطح بزرگترین کارخانه خمیر کاغذ جهان است و بیشتر ظرفیت خمیر کشور وابسته به واردات است.
سؤال ۲: آیا کارخانه پدیده آویژه واقعاً بزرگترین است؟
پدیده آویژه ادعا می‌کند بزرگترین تولیدکننده خمیر کاغذ بهداشتی ورجین در ایران و خاورمیانه است، اما این ادعا بیشتر در سطح بازاریابی مطرح است و هنوز ظرفیت آن در مقایسه با صنایع پیشرفته جهانی فاصله دارد
سؤال ۳: چرا ایران نتوانسته وارد این عرصه شود؟
چند دلیل اصلی وجود دارد: سرمایه‌گذاری ناکافی، وابستگی به واردات، کمبود فناوری بومی، سیاست‌های ناسازگار و کمبود منابع اولیه باثبات.
سؤال ۴: چه زمانی ممکن است ایران در این زمینه به خودکفایی برسد؟
اگر با جدیت از همین امروز سیاست‌گذاری و سرمایه‌گذاری شود، ممکن است ظرف ۵ تا ۱۰ سال اول مسیر خودکفایی آغاز شود. اما اگر وضعیت موجود ادامه یابد، پیشرفت کند خواهد بود اما آهسته و ناپایدار.
نتیجه‌گیری
آنچه امروز شاهدش هستیم، نه تنها فاصله ایران تا کشورهای پیشرو صنعت خمیر کاغذ است، بلکه زنگ هشداری برای تغییر سیاست‌ها و نگاه کلان‌تر است. بزرگترین کارخانه خمیر کاغذ در برزیل راه‌اندازی شده و در حال توسعه است؛ در حالی که در کشور ما هنوز به واردات خمیر وابسته هستیم.
اگر ایران بخواهد در رقابت جهانی بایستد، باید ابتدا در تأمین مواد اولیه سرمایه‌گذاری کند، سپس فناوری بومی را تقویت نماید و ساختارهای حمایتی را اصلاح کند. تنها با این اقدامات است که امکان تبدیل شدن به یک تولیدکننده مستقل سلولزی فراهم خواهد شد.
سقف سهمیه واردات بدون سابقه تا ۵۰۰ هزار دلار اعلام شد
افزودن دیدگاه