وضعیت کاغذ ایران در ماه‌های اخیر بار دیگر به یکی از موضوعات بحث‌برانگیز صنعت چاپ و نشر تبدیل شده است. پس از دوره‌ای از خودکفایی و رشد تولید داخلی، اکنون اخبار نگران‌کننده‌ای از کاهش تولید، افزایش واردات و مشکلات مالی کارخانه‌های بزرگ به گوش می‌رسد. بررسی این روند نشان می‌دهد که نبود نظارت مؤثر و ضعف برنامه‌ریزی اقتصادی، مهم‌ترین عوامل بازگشت کشور به مسیر واردات هستند.
از دوران رشد تا نقطه بحران
کارخانه چوب و کاغذ مازندران، یکی از مهم‌ترین مراکز تولید کاغذ تحریر کشور، در سال‌های گذشته توانست به خودکفایی در تولید کاغذ چاپ کتاب‌های درسی دست یابد. تولید این مجموعه از حدود ۴۷۰۰ تن در سال ۱۳۹۹ به بیش از ۴۵ هزار تن در پایان سال ۱۴۰۲ رسید و ایران را از واردات کاغذ برای کتاب‌های درسی بی‌نیاز کرد.با این حال، در سال ۱۴۰۴ گزارش‌هایی از افت تولید، مشکلات مالی و توقف برخی خطوط تولید منتشر شد. این اتفاق نه‌تنها بر بازار داخلی تأثیر گذاشت، بلکه هزینه‌های ارزی کشور را نیز افزایش داد.
دلایل بازگشت به واردات
کارشناسان معتقدند که ریشه اصلی مشکلات در نبود نظارت و سیاست‌گذاری درست در بازار کاغذ است. یکی از مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اخیراً اعلام کرده است که برخی واردکنندگان، کاغذ را با ارز دولتی وارد و با نرخ آزاد در بازار عرضه می‌کنند. این اختلاف قیمتی باعث ایجاد سودهای کلان برای واسطه‌ها و در عین حال تضعیف تولیدکنندگان داخلی شده است.در چنین شرایطی، کارخانه‌هایی که با سرمایه‌گذاری داخلی توانسته بودند خودکفایی ایجاد کنند، با کمبود نقدینگی و بازار فروش مواجه شده‌اند.
پیامدهای ضعف مدیریت در بازار کاغذ
ناهماهنگی میان دستگاه‌های نظارتی و اقتصادی، موجب شده بازار کاغذ ایران از مسیر منطقی فاصله بگیرد.افزایش قیمت‌ها، نوسان نرخ ارز و نبود سیاست حمایتی پایدار، باعث شده بسیاری از ناشران و چاپخانه‌داران برای تأمین نیازهای خود دوباره به سراغ واردات بروند. این در حالی است که ظرفیت تولید داخلی در کارخانه‌هایی مانند مازندران و شوشتر می‌تواند بخش عمده نیاز کشور را تأمین کند.
راهکارهای بازگشت به خودکفایی
احیای تولید داخلی و بهبود وضعیت کاغذ ایران نیازمند چند اقدام اساسی است:
افزایش نظارت بر زنجیره تأمین و قیمت‌گذاری کاغذ
حمایت از تولیدکنندگان داخلی با تسهیلات مالی و تضمین خرید دولتی
تعیین نرخ منطقی برای ارز تخصیصی به واردات کاغذ
ممانعت از فعالیت واسطه‌هایی که با فروش کالاهای وارداتی به قیمت آزاد، بازار را مختل می‌کنند
این اقدامات می‌تواند ضمن جلوگیری از خروج ارز، به تثبیت بازار و حفظ اشتغال در صنعت کاغذ کمک کند.
نتیجه‌گیری
وضعیت کاغذ ایران در حال حاضر ترکیبی از فرصت و تهدید است. اگرچه ظرفیت فنی و انسانی برای تولید داخلی وجود دارد، اما ضعف نظارت و سیاست‌گذاری باعث شده این ظرفیت‌ها به‌درستی به کار گرفته نشوند. با بازنگری در سیاست‌های اقتصادی، نظارت مؤثر و حمایت واقعی از تولیدکنندگان، می‌توان دوباره مسیر خودکفایی را در صنعت کاغذ احیا کرد.
سوالات متداول
۱. چرا قیمت کاغذ در بازار ایران افزایش یافته است؟
به‌دلیل نوسانات نرخ ارز، کمبود عرضه از سوی تولیدکنندگان داخلی و فعالیت واسطه‌ها، قیمت کاغذ در ماه‌های اخیر رشد داشته است.
۲. آیا کارخانه چوب و کاغذ مازندران تعطیل شده است؟
این کارخانه همچنان فعال است اما با مشکلات مالی و مدیریتی روبه‌روست که باعث کاهش ظرفیت تولید شده است.
۳. آیا امکان بازگشت به خودکفایی در تولید کاغذ وجود دارد؟
بله، با حمایت هدفمند دولت، تأمین نقدینگی و نظارت بر واردات، می‌توان در کوتاه‌مدت دوباره به سطح خودکفایی رسید.
۴. نقش وزارت ارشاد در ساماندهی بازار کاغذ چیست؟
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مسئول هماهنگی میان تولیدکنندگان، واردکنندگان و ناشران است تا توازن در عرضه و قیمت حفظ شود.
۵. آیا واردات کاغذ به‌طور کامل ضروری است؟
خیر، تنها در بخش‌هایی که تولید داخلی پاسخگوی نیاز بازار نیست، واردات می‌تواند مکمل باشد؛ اما تکیه کامل بر آن باعث وابستگی و افزایش هزینه‌ها می‌شود.
افزودن دیدگاه